Печать
«Ӧй. Бичиичи. Бичик»

Jирмезинчи чактыҥ алтай интеллигенциязыныҥ јаркынду улузыныҥ бирӱзи, алтай калыктыҥ автономиязы учун тартышкан Леонид Алексеевич Сары-Сэп Конзычаковтыҥ (Канзычаков) 130 jажына учурлай.
Леонид Алексеевич Сары-Сэп Конзычаков, 1891 јылда, кандык айдыҥ 14-чи кӱнинде Бийский уездтиҥ Черный Ануй јуртында, абыс кижиниҥ билезинде чыккан. Он сегис jашка jетире ол чыккан-ӧскӧн jеринде башка-башка иштерде иштеген: којойымдарга «батрак» болуп, сарју эдер заводто сӱт јууп, оноҥ Челухоево јуртка кӧчӱп, миссионерлердиҥ Бачайский станында псаломщик болгон. Томскто ӱредӱчилер белетеер семинарияны ӱренип божоткон. Соҥында Кан-Оозы јуртка јанып, баштап миссионерлердиҥ школында ӱредӱчи, оноҥ јурттыҥ писари болуп иштейт.         
Jирме тӧрт јаштуда (1915 ј.) Сары-Сэп Конзычаков черӱге барган, эки jылдаҥ јанган.
1917 jыл, Алтай Туулык Дума тӧзӧлип турган ӧй, оны Думага инструктор эдип алгылаган. Оноҥ Алтай Туулык Думаныҥ Кузнецкий бӧлӱгиниҥ председателине тудулган. Бу ӧйлӧрдӧ ол Г.И. Чорос-Гуркинле таныжып, најылажып, Алтай Туулык Думада кожо иштеп баштаган. Г.И. Чорос-Гуркин  бу јылдарда Туулу Алтайды Бийский уездтеҥ чыгарып, таҥынаҥ администрациялык тӧзӧлмӧ  тӧзӧӧри учун тартыжып турган ӧйи.
Сары-Сэп Конзычаков 1921 јылдаҥ ала Алтайский губисполкомдо национальностьтордыҥ керектери аайынча бӧлӱктиҥ јааныныҥ ордынчызы, оноҥ бу бӧлӱктиҥ јааны болуп иштеген. 1922 јылда Ойрот уездревкомныҥ председателиниҥ ордынчызына тудулган. Бу jамы ого Ойрот автоном область тӧзӧӧриниҥ сурактары аайынча иштеер јаан аргалар берген. «Жизнь национальностей» деп журналда оныҥ «алтайлардыҥ автономиязына» учурлалган бир канча бичимелдери чыккан. Онойдо ок, ол бу баштанула Национальностьтордыҥ Наркомадына, Сибкрайбюрого РКП (б), Алтайский губисполкомго ло оноҥ до ӧскӧ органдарга баштанган. ВЦИК-тиҥ 1922 јылдыҥ кичӱ изӱ айыныҥ 1-кы кӱнинде «Ойрот албатыныҥ автоном облазы  керегинде» Декрет чыккан, оныҥ ӱлекерин Сары-Сэп Конзычаков  белетеген.  
Jирме jылдардыҥ учында Л.А. Конзычаков Ойрот областьтыҥ облисполкомыныҥ орготделиниҥ јааныныҥ ордынчызы болгон, оноҥ «Кызыл Ойрот» газетте иштеген. Бу jылдарда ол школдорго керектӱ бичиктер чыгарарында эрчимдӱ турушкан ла бойы таҥынаҥ куучындар бичиген. Оныҥ бичимелдери «Кызыл Ойрот» газетте чыгып туратан. 1931 jылда оныҥ «Темдеш»  деп куучыны таҥынаҥ бичик болуп чыккан. Бу куучын jаҥы ӧйдиҥ школы керегинде ле jаҥы ӧйдиҥ ӱредӱчизине учурлалган (бичикти эл библиотеканыҥ «Электронные ресурсы» деп сайттынаҥ кӧригер).
Кӱнбадыш Сибирьдиҥ бичиичилериниҥ баштапкы съездинде (1934, Новосибирск) А. Коптелов бойыныҥ докладында Ойроттыҥ jиит бичиичилерин «националисттер» деп бурулаган. Оныҥ ортозында Сары-Сэп Конзычаковтыҥ ады база адалган. Бу jылдарда оныҥ jӱрӱминде кызалаҥду (репрессияла колболу) ӧйлӧр башталган. 1934 јылдыҥ кочкор айында Л. А. Сары-Сэп Конзычаковты «Пантюркисты» деген националистический организацияга кирген деп јабарлап, тӱрмеге отургыскан. Бу организацияныҥ турчылары Ойротияныҥ, Хакасияныҥ ла Шорияныҥ инородецтерин бириктирип, таҥынаҥ национальный тӧзӧлмӧ (государство) тӧзӧӧргӧ јӱткиген деп бурулаткан. Бу керек аайынча ол актанып чыккан да болзо, 1935 јылда оны «айыл-јуртта каршулу керек эткени» деп, бир jылга отургыскан. 1936 јылда катап тӱрмеледет. Бу учуралда «контрреволюционнный националистический организацияныҥ» ижинде турушкан деп, 1937 jылда, ӱлӱрген айдыҥ 14-чи кӱнинде оны «албатыныҥ ӧштӱзи» деп, адып салгылаган. Оныҥ ады-jолы jӱк ле 1956 jылда акталган.
Сары-Сэп Конзычаков керегинде тереҥжиде билерге турган улус мындый jетирӱлерле тузаланар аргалу:

  1. Кудирмекова Н. М. Л. А. Сары-Сэп Конзычаков в истории образования Алтая и Кузбасса // Родник . - 2016. - 14 апр. (№14). - С. 14.
  2. Кыдыев В. Сары-Сэп Канзычаков ло оныҥ кереги  // Алтайдыҥ Чолмоны. - 2019. - 2 июль (№48). - С. 8-9.
  3. Кыдыева В. Я. Сары-Сэп Конзычаковтыҥ алтайлардыҥ автономиязы учун тартыжузы // Алтайдыҥ Чолмоны. - 2016. - 14 апр.(№65/67). - С. 6.
  4. Табаев Д.И. Г.И. Чорос-Гуркин ле Л.А. Сары-Сэп Канзачаков - автономияныҥ тӧзӧӧчилери: текши салымы, керектери // Алтайдыҥ Чолмоны. - 2020. - 27 окт. (№80). - С. 8, 9.
  5. Табаев Д. И. "Ойротияныҥ эҥ тыҥ ишчилериниҥ бирӱзи" // Алтайдыҥ Чолмоны. - 2010. - 12 окт.(№ 196). - С. 4.
  6. Тадыжеков А. Алтайлардыҥ автономиязы учун тартышкан: [Л. А. Сары-Сеп Конзычаков керегинде] // Алтайдыҥ Чолмоны. - 2014. - 21 янв. (№9). - С. 3.
  7. Тенгереков И. С. Л. А. Сары-Сэп Канзачаков: мысли об автономии // Звезда Алтая. - 2016. - 13 апр. (№63/ 67). - С. 13.
«Ӧй. Бичиичи. Бичик»
Сибирские огни, 1922. - №1 (март/апрель). – С.107-115
«Ӧй. Бичиичи. Бичик»
Кызыл Ойрот, 1929. – 24 дек. – С.3.
Категория: Новости
2280