Јергелей Маскинаныҥ «Элес јӱрӱмниҥ чалузы» деп прозалык јуунтызы

Туулу Алтайдыҥ эпшилериниҥ прозазында бичиичи-прозаик Јергелей Маскинаныҥ ады-јолы танылу, јарлу. Бичиичиниҥ башка-башка јылдарда чыккан јуунтылары бӱгӱнги кӱнде кычыраачыларды јилбиркедет. Јаҥар айда 2020 јылда Јергелей Маскинаныҥ «Элес јӱрӱмниҥ чалузы» деп прозалык јуунтызы кепке базылып чыккан (Новосибирск, 2020). Мында ойгорлык тӱп-шӱӱлтелер, санаалар…

Бичиичиниҥ јурамалдарын јурукчыныҥ сӧслӧ ак чаазынга кеелеп-кееркедип салган куулгазын јуруктары деп айдар керек. Чӱмдемел јурамал бичиичиниҥ алкы-бойыныҥ ла оныҥ јайаандык ижин оныҥ кӧксиндеги, ич-телекейиндеги санаа-кӱӱни, ӧткӧн јолы ажыра ачылат. Мында јурамалдарда чокым сюжет те, чокым кӧргузилген сӱр-кеберлер де јок. Јурамалдар бойы кемиле јаан эмес болор, је олор јаҥжыкканы аайынча автордыҥ бойыныҥ селгеени јок кайнап јаткан јӱрӱмде – ӧскӧ, туура кижиле, тындула эмезе ар-бӱткендик учуралга јолыкканын, тушташканын чокым, јарт кӧргӱзет.

Бичиичиниҥ су-алтай озӧги тӧрӧл јериле, Алтайыла бек колбузы сӱрекей тыҥытту.

Јергелей Маскинаныҥ јурамалдары — бичиичиниҥ бойыныҥ таҥынаҥ ээжизиниҥ јаан учурлу бӧлӱги болуп јат. Бичиичиниҥ јурамалдары эпшиниҥ јӱрӱмдик ченемелиле колбулу телекейге јайаандык кӧрӱмине аҥылу сезим, тыныш берет.

Темдектезе: «Тӧрӧл симфония» деп јурамалдаҥ:

«Кидим јай. Аркада турум. Агаш баштай салкын тӱшти. Быжым тыттар бажын шууладып, кӱчтӱ эзин-кӱӱ арканы тӧмӧн табышту-у јабызап келетти… Бот, чагалдар шуулашты, чала јымжада, чала ӱзӱктей… бот, кайыҥдар шуулашты, чала јымжада, чала ӱзӱктей… бот, кайыҥдар јымыражып баштады: торко јалбрактар окшожып, эркележип, аҥдана согуп, уча кӧдӱрилип, ойто ло бой-бойлорына табарыжып, кӧкип-кӧкип турала, оноҥ ойто токунап-токунап, шымырты јылыйып баратты…бот эмди мӧҥӱн бӱрлӱ јыраа тал эзин толкузына алдыртты: бирде јалбрактары аҥтара кӧдӱрилип, бастыра бойы ап-ак болуп, кӱнге мызылт эдет, бирде јажыл бӱри туку тӧзине јетире бӱркеп ийет… тал шылырты јымжа-ак, кӧбӱ-ӱ.. Бу толкуга јанында сары тайа база алдыртып, тыдырт-тыдырт эткен ӱзӱк-ӱзук кӱӱзин кошты…».

Ол эмезе салкынныҥ толкузы керегинде:

«Салкын толкузы јерге јабызап, чечек бажын јайа согордо ло, бастыра арка тиркиреп, јӱзӱн табыш ойноп чыкты… кайда да тыт кыјырт этти, чочыган кушкаш «у-уйт, у-уйт, у-уйт» деп сандырап учты, кийнинеҥ кип-кичинек кара кучкаш сыйтылдап-сыйтылдап турала, јажыл бӱрге јылыйып калды; оноҥ кенейте ӧлӧҥ ортозынаҥ ӧркӧ тура јӱгӱрип, «чат-чат, чат» этире та нени де айдып-айдып турды, кандый да јаан куш бу айландыраныҥ табыш-шуултын улалтып, кӱчтӱ канаттарыла талырт, талырт, талырт эдип, унчукпа-ай, агаш баштай кайып чыкты…

Тайга салкынныҥ баштапкы тыныжы ӧдӧ берди… ээчий эзинге арка элбиреп-элбиреп, кайкамјык табыжы ырап-ырап, удабай тымып калды… бу тӧрӧл јерим кӱӱзи… Кару симфония.»