Тематическая рубрика «Миры алтайского фольклора»

Байрыдагы кинниҥ учуры

Эки кӧсти кӧргӧлӧктӧ,эмчекти эмгелекте,эттеҥ  jарылып,эненеҥ  чыккалакта, бала эне ичинде jӱрерде,кин ажыра курсактанган. Кин – ол кирелте, башка баш кожулганы, jонго кижи кожулганы.Кинди таштабас, кинчек болор дежер.Оныҥ  учун бала табатан турада бала чыкса,медишчилердеҥ  баланыҥ  кинин сурап аларга jараар. Баланыҥ  кини тайкылза,оны ак сӱтле  jунала, артышла аластайла, торко бӧскӧ ороп, булгайрыга салып, кӧктӧп jат.

Баланыҥ кинин чеберлеери—озодоҥ бери келген чӱм-jаҥ. Эне кижи кинди узак ӧйгӧ чеберлеп аларга кураганныҥ терезинеҥ, булгайры тередеҥ байры кӧктӧйт. Кызычактыҥ ла уулчактыҥ байрызы кӧктӧгӧн бӱдӱмиле бой-бойынаҥ аҥыланып jат. Кыстыйы—экче, уулчактыйы дезе—тал-орто ай эмезе ӱч толукту бӱдӱмдӱ болор. Кыстыҥ байрызына буудай, арчын, jинjи, топчы, учук, jыламаш салатан, а уулдыйына—ок-таары эмезе корголjын. Ол эдимдер ончозы учурлу болгон. Кинди кӧктӧгӧн байрыныҥ тыштын кӧрӱмjилӱ топчыларла, оогош jинjилерле кееркедип jат.

1970-1980 jылдарда албаты баланыҥ чӱм-jаҥдарына аjару этпеген. Jиит энелер бала чыгарар турада ла балазыныҥ кинин артызып койотондор. Байры кӧктӧӧр деген санаа да jок болгон. Jе ӧй солынып, эмдиги энелер балдарыныҥ кинин чачпай, байрыларга кӧктӧп jадылар.
Калганчы jылдарда алтай албатыныҥ кеп-кийими, тудунган-кабынган не-немелери сӱрекей чӱмдӱ, jараш, кееркемjилӱ болуп калган. Онойдо балдардыҥ кинин кӧктӧгӧн байрылар да керегинде айткадый. Энелер, jааналар байрыны, шаҥкыны, шалтракты акту бойлорыныҥ агару, ак кӱӱн-санаазыла кӧктӧп jадылар. Бу балала колбулу чӱм-jаҥ jоголбой, узак jылдарга улалып барарына иженедис ле ондый jаҥ барына оморкойдыс.

Экче байрыныҥ ичинде
Баланыҥ кини салылган.
Ого ырыс, jакшы кӱӱн
Акту jӱректеҥ айдылган.

Литература: Баланыҥ байы: Статьялардыҥ јуунтызы / ред. Туденева Т.Н. — г. Горно-Алтайск: АУ РА «Редакция газеты «Алтайдыҥ Чолмоны», 2015. —80 с