Мирон Васильевич 1879 jылда куран айдыҥ 8-чи кӱнинде Улалу jуртта мундус сӧӧктӱ малчы кижинниҥ билезинде чыккан. М.В.Мундус-Эдоковтыҥ ада-энези Улалуда jаткан. Адазы мундус, энези jӱс сӧӧктӱ. Олор канча карындаш улус болгоны jарт эмес, jе Ӱзнезиде оныҥ Тимофей деп бир карындажы jуртаган. 1911 jылда ол Том-Турада ӱредӱчилердиҥ ӱч айлык курсын божоткон. Кижи алар ӧй jеткен тужында (крестке тӱшкен алтай кижи крестӱ кижи алар учурлу болгон), Мирон Васильевич Маймада jуртаган кӧп балдарлу орус укту кижиниҥ Зинаида деп кеберкек ле ишке эпчил кызын сӧстӧптир. Оныҥ адазы ачана-торо jылдарда Россиядаҥ Алтайга кӧчкӧн, ол jада каларда, 5 балалу тул келин андый ок эмегени jок балдарын азыраган кижиге барган. Айдарда, Зинаида айлында энезине уй-мал азыражып, ага-карындажына болужып jӱрген.
Оны сӧстӧп келгени ончозы ла уй-малын тоолоп, чоттоп, аргалу-чактузын айдатан учун, Зинаида сӧскӧ кирбей, мойноп туратан. Jе Мирон Васильевич келеле, кӧп сӧс jогынаҥ, jӧӧжӧзинде 2 таар бичиктеҥ ӧскӧ неме jок деп айтканы ого jараган. Ончозына мойногон Зинаида Алексеевна бу тужында тургуза ла jӧбин берип, Мирон Васильевичле jурт тӧзӧгӧн. Олор экӱде 14 бала болгон. Jе оору-jоболдоҥ (корь, оспа) улам, 6 бала божогон, 8 бала эзен-амыр jӱрӱп, ончозы орто ло аҥылу ӱредӱ алган. Билезиле М. В. Мундус-Эдоков jурттаҥ jуртка кӧчӱп jӱрген, Зинаида Алексеевна бала-барказын чыдадып ӱреткен. Олордыҥ балдары jаҥыс ла бичик-биликке кӱӱнзек эмес, кӱӱ jанынаҥ jайалталу ла jурукчы, ӧскӧ тилдерге эпчил болтыр: 5 уул (Александр, Леонид, Виталий, Сергей, Илья) ла 3 кыс (Юля, Лена, Августа). Уулдарынаҥ анчада ла Леонид ӧскӧ тилдер билер, jурукчы ла ойноткы кӱӱни оҥдоор болгон. Мирон Васильевич те бойы мандолинала ойноп туратан, кӧп кычырган, литератураны сӱӱген кижи. 47 jаштуда ол jаан билезин таштап, Суслова Анна Павловна деп база орус укту кижиле jуртаган. Оноҥ эки уулду болгон: Геннадий (1927) ле Володя (1930-1958).
1928 jылда оны юристтердиҥ курсына ӱредӱге ийген, Кан-Оозында адвокат ла тилмеш болуп иштеген. Геннадий уулыныҥ эске алынганыла, Кан-Оозында, олордыҥ айлыныҥ jанында, чакыда кӱнӱҥ ле 10-15 ат туратан. Jаргыга келген улус оныла куучындажып, jӧптӧжӧтӧн Мирон Васильевич олорго баштанып, jаҥыс ла чын айдарын некейтен. Ол ӧйдӧ Мирон Васильевич алтайлардыҥ коручызы ла тилмешчизи болгон.
1900-1925jj. ӱредӱчи болуп тура, баштамы класстыҥ балдарына «Ойрот школ», «Таҥ Чолмон» деп кычырар бичиктер тургузып, Москвада чыгарган. Автор бойыныҥ баштапкы чӱмдемелдерин ле Л.Н.Толстойдыҥ« Азбуказынаҥ» ла «Кычырар бичиктеринеҥ» кӧчӱриштерин бичиктерине кийдирген. 1929ј. «Јарыткыш» деп јуунтызы ак-јарыкка чыккан. 1920-чи јылдарда кӧп пьесалар бичиген, је олордыҥ рукописьтери јылыйып калган. Јӱк ле 1927ј. «Јеҥе» ле 1928ј. чыккан «Озогызы ла эмдигизи» деп пьесалары арткан. Мундус-Эдоковтыҥ «Jеҥе» деп пьесазы 95 jыл кайра кепке базылган. «Jеҥеде» автор тул арткан келинниҥ jурӱмин кӧргӱзет. Озогы jаҥла ол божогон ӧбӧгӧниниҥ карындажыла jуртаар учурлу (Айла, бу кижиниҥ угы-тӧзиле колбулу сурак. Ӧскӧ сӧӧктӱ кижиге барбай, баштапкы барган кижиниҥ угы-тӧзин улалтары аjарулу). Jе М. В. Мундус-Эдоков дезе оныҥ бир ле келтегейин кӧргӱзип jат. Тул арткан келинде кандый да jаҥ jок. Ол эбиреде айалгалардаҥ ла улустаҥ камаанду. Керек дезе ондо ат та jок. Автор оны ӧнӧтийин «Jеҥе» деп адап салган. Пьесаныҥ учуры - кижи бойыныҥ jаҥы ла jайымы учун тартыжары. Бичиичи тирӱ jӱрер тужында оныҥ «Jеҥе» (1927), «Озогызы ла эмдигизи» (1928) деп пьесалары таҥынаҥ бичик болуп jарлалган.
Литература:
- Бичиичиниҥ салымы ла jайаан ижи // Эл-Алтай, 2000, N1-2, с. 182-188.
- КиндиковаН.М. Чӱмдеечилерди тооп ло Эзедип… (Слово о писателях – юбилярах и их произведениях) 2020.с.20 -25.
