Аржан суулардыҥ байыСуу—ол jӱрӱмниҥ тӧзӧлгӧзи. Азыйдаҥ бери телекей ӱстинде jуртап jаткан улус оны байлап,  ого бажырып jӱрет. Темдектезе, алтай албаты сууны, отты, jер-энени, агаш-ташты ээлӱ деп, байлап, тоомjылап jадылар.

Алтай албаты озодоҥ бери бойын ар-бӱткенниҥ балазы деп чотойт. Ар-бӱткен ле кижи jуук колбуда. Бистиҥ тӧрӧл Алтайыс аржан-кутук сууларыла байлык.

 АРЖАН—ол jердиҥ алдынаҥ чыгып jаткан, чыгара тееп jаткан, кышкыда тоҥбойтон суулар. Ондый сууларда кижиниҥ су-кадыгына керектӱ, тузалу jӱзӱн-башка минерал тустар бар. Албаты ондый суулардыҥ (аржандардыҥ) тузазын билип, азыйдаҥ бери тузаланып jат. Аржанга баратан бойыныҥ ӧйи ле ээжилери бар. Алтай улус аржанга jаскыда, Алтайдыҥ «кулагы ачылза», кӱӱк этсе, кӱкӱрт унчыкса, «jажыл бӱрде» барар. Ол эмезе кӱскиде, «сары бӱрде», Алтайдыҥ «кулагы jабылгалакта» барар. Бу киреде кожулып турган ӧскӧ суулар астап, аржанныҥ эҥ ле кӱчтӱ, ийделӱ, тузалу ӧйи. Аржанга барлу ӱй кижи, айлынаҥ кижи божогоны удабаган (1 jыл ӧтпӧгӧн) кижи, «кир-торго» кирген улус барбас јаҥду. Келин-кечкиндер, ӱй улус ару-чек тужында барар. Аржанга баратан улусты бир jаан, чӱм-jаҥдарын аайлап-баштап турган кижи апарза jакшы. Аржанга барарга турган кижи озолондыра белетенер: бай тудар, аш-курсагын (сӱт, чай, талкан, сарjу, курут, быштак...) белетеер, jаламалар, агаш айак-калбак ла о.ӧ. Jолой боочы-боомдорго ӱзе jаҥдап, айдынып, бажырып барар. Аржанга jетсе, от салып, jалама буулап, тагыл эдип, саҥ салар, быштактаҥ-куруттаҥ шатра jонып (туулардыҥ, аҥ-куштардыҥ сомдорын) тургузар, сӱт ӱрӱстеер. Кажы ла кижиниҥ амадап апарган аш-курсагынаҥ эштӱ эдип амзадар. Алтай улус аржан сууны байлап табыштанбас, кыйгырбас. Шашлык быжырбас (эт канырсытпас) байланып, аржан суудаҥ алкыш сурап  алканар.

«Алтай кудайымныҥ аҥ кужы jаранып ӧссин, ӧлӧҥ- чӧби jажарып, алтайыс эзен- амыр турзын» – деп, айдынар. «Аржан суу эм- том болзын» – деп, алканар. Суу кижиниҥ ӧзӧк буурына ӧдӱп , эт –каны тыҥып, орныгып, тыштанып, амырар. Аржан сууны эбирип,  кажы ла агып турган тоҥмок суунаҥ амзап,  быйанын айдып алканар. Суу jок болзо, кижиде де jӱрӱм jок болор.

Аржаннаҥ  jанар алдында, аржанга быйанын айдып, саҥ салар учурлу. Ончо саҥды салып мӱргӱген кийнинде,  катап сууга кирерге jарабас, алкыжын айдып – jолго чыга берет. Jолдогы ажуларга токтоп, саҥ салып,  бажырып ӧдӧр керек. Кажы ла jыл аржан солыбас,  бир барып келген аржанга уч катап барар  учурлу.

Баш болзын, аржан – суу!

Баш болзын, кудай суу!

Алкы бойыҥ кирленбе,

Айры бутка тепсетпе!

Ак айаста ару jат,

Кӧк айаста кору jат!